Εκείνες τις ημέρες του Αυγούστου του 1922 γράφτηκαν οι μελανές σελίδες της εθνικής συμφοράς της επονομαζόμενης Μικρασιατικής καταστροφής. Η κατάσταση που επικρατούσε στο ελληνικό μέτωπο τότε ήταν περίπλοκη. Στρατιώτες κουρασμένοι και ταλαιπωρημένοι, αξιωματικοί διχασμένοι άλλοι στασιαστές και παραιτημένοι από το στράτευμα (βενιζελικοί) και άλλοι νεοδιορισμένοι και άπειροι πολιτικά και στρατιωτικά (βασιλικοί). Τα διεθνή συμφέροντα πλέον είχαν αλλάξει και δεν συμβάδιζαν με την τότε φιλοβασιλική κυβέρνηση, πόσο μάλλον δε όταν η γραμμή του Στέμματος ήταν ο επιθετικός επεκτατισμός έως και την Άγκυρα.
Το πρώτο πλήγμα λοιπόν για τον ελληνικό στρατό ήλθε στις 8Αυγούστου όταν οι Τούρκοι για αντιπερισπασμό επιτέθηκαν στην Ορτάντζη και στις 10/8 στο Μπλετζίκ. Ο στρατηγός Χατζηανέστης δε μπόρεσε να χειριστεί ευέλικτα τις συγκεκριμένες επιθέσεις με αποτέλεσμα τις ημέρες του Δεκαπενταυγούστου οι Τούρκοι να κερδίζουν έδαφος συνασπίζοντας όλες τις δυνάμεις τους. Ανήμερα της Παναγιάς πραγματοποιήθηκε η πρώτη σημαντική υποχώρηση του ελληνικού μετώπου αφού εγκατέλειψε το Αφιόν Καραχισάρ. Έως τις 20Αυγούστου η γραμμή Κιουτάχειας – Εσκί Σεχίρ – Καραχισάρ του ελληνικού μετώπου είχε καταρρεύσει. Στο Τουμπλού Μπουνάρ, στο Σάλκιοї και στην Ερυθραία ο ελληνικός στρατός δέχεται δυνατά «χτυπήματα» από επιθέσεις 11 μεραρχιών πεζικού και 3 μεραρχιών ιππικού των Τούρκων, έτσι ώστε δυνάμεις των στρατηγών Φράγκου, Τρικούπη και Διγενή να αποδεκατίζονται με τους δύο τελευταίους να αιχμαλωτίζονται από τον εχθρό. Τα Α΄ και Β΄ Σώματα του Στρατού διασώζονται αφού αποχωρούν εγκαίρως από τη Σμύρνη, ενώ το Γ΄ Σώμα Στρατού υποχωρεί καθυστερημένα πληττόμενο από τις τουρκικές επιθέσεις και στις 24Αυγούστου εγκαταλείπει από τα λιμάνια Πανόρμου και Αρτάκης σώζοντας αρκετούς κυνηγημένους Μικρασιάτες. Στο άκουσμα της διάσπασης του μετώπου και της επερχόμενης καταστροφής αλλά και νωρίτερα η ελληνική ηγεσία πανικόβλητη αντιδρούσε σπασμωδικά με αποστρατεύσεις αξιωματικών όπως του στρατηγού Παπούλα και παραιτήσεις πολιτικών όπως η διάλυση της κυβέρνησης Πρωτοπαπαδάκη. Από τις 25 έως και τις 26Αυγούστου το ελληνικό στράτευμα τρέπεται σε υποχώρηση κακήν κακώς μαζί με ανώτατους έλληνες αξιωματούχους και διοικητικούς αφήνοντας την Σμύρνη και τους Μικρασιάτες στο έλεος του τουρκικού στρατού και των Τσετών. Στις 27 Αυγούστου ο μόνος παραμένων ανώτατος διοικητικός στον ελληνικό πληθυσμό της Σμύρνης μητροπολίτης Χρυσόστομος στην προσπάθεια του για θεία παράκληση χάριν του ποιμνίου του, οδηγείται σε μαρτυρικό θάνατο με γδάρσιμο από οργισμένους Τούρκους.
Οι Έλληνες Σμυρνιοί και Ερυθραιώτες Μικρασιάτες είχαν αντιληφθεί πλέον ότι έπρεπε να φύγουν γρήγορα για να σωθούν ώστε να μην πέσουν στα χέρια των αντρών του Νουρεντίν πασά αλλά και των άγριων Τσετών που από τις 29Αυγούστου είχαν ρημάξει τις ελληνικές συνοικίες στα Βουρλά, τα Αλάτσατα και το Τσεσμέ. Με την απάθεια και αδιαφορία των ξένων Δυνάμεων, την οργή και τον φανατισμό των Τούρκων συνάμα κάηκαν 55.000 οικίες, 5.000 καταστήματα Μικρασιατών και 46 ορθόδοξοι ναοί. Από τις 30 Αυγούστου έως και τις 4 Σεπτεμβρίου 1922 τα σπίτια και οι περιουσίες των Μικρασιατών είχαν γίνει παρανάλωμα του πυρός ενώ το πλιάτσικο, οι αιχμαλωσίες, οι σφαγές και άλλες φρικαλεότητες εις βάρος δικών τους ανθρώπων ήταν οι τελευταίες αναμνήσεις από την πατρίδα τους καθώς την εγκατέλειπαν μια για πάντα δακρυσμένοι και θλιμμένοι ως πρόσφυγες μέσα στις «σωτήριες» βάρκες.
Πηγές
- Συλλογικό, «Χρονικό του 20ου αιώνα», εκδ:4Ε, Αθήνα 1991
- Συρίγος Άγγελος, «Μικρασιατική Καταστροφή. 50 Ερωτήματα και Aπαντήσεις», εκδ: ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα 01/2022
