Η παιδική αθωότητα είναι ένας μύθος που έχει καταρριφθεί προ πολλού.
Υπάρχουν πολλές οικογένειες με προβλήματα, που καθιστούν ουτοπία την ανέφελη ανάπτυξη των παιδιών στα πιο τρυφερά τους χρόνια. Το συγκλονιστικό στην υπόθεση του θανάτου του 14χρονου μαθητή είναι ότι αποκαλύπτει νέα δεδομένα σχετικά με την παιδική βία στη χώρα μας, όπως π.χ. η σύσταση συμμοριών, φαινόμενο πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό. Μεταξύ των παραγόντων, ο κοινωνικός αποκλεισμός και ο ρατσισμός που υφίστανται ολόκληρες ομάδες ανθρώπων, οι αλλαγές στην παραγωγή που κρατούν τους γονείς μακριά από το σπίτι, τα μοντέλα βίας που προβάλλονται από τα ΜΜΕ, τα βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Η βία είναι κοινός τόπος στα σχολεία. Εθελοτυφλούμε μπροστά σε νέες πρακτικές, όπως π.χ. τα σύντομα βιντεάκια με σκηνές πορνό που γυρίζουν μαθητές με συμμμαθητές τους, στα κινητά τηλέφωνά τους.
Η οικογένεια
Τους λόγους που ωθούν τα παιδιά σε παραβατική συμπεριφορά παρουσιάζει ο παιδοψυχίατρος κ. Θανάσης Αλεξανδρίδης:
«Οι συνθήκες που ωθούν ένα παιδί στην παραβατικότητα είναι πολλές. Εάν συμβεί αυτές να λειτουργήσουν αθροιστικά, το παιδί μπορεί να δράσει ως παραβάτης, ως παράνομος ή ακόμη και ως εγκληματίας. Τα παιδιά με επικίνδυνη συμπεριφορά έχουν ψυχοπαθολογικά προβλήματα που δημιουργούνται μέσα στην οικογένεια. Παθολογική μπορεί να είναι μια υπερ-οργανωμένη οικογένεια, με αυστηρό, αυταρχικό πατέρα, που δημιουργεί στα παιδιά απέχθεια για τον νόμο. Πιο συχνά, όμως, παθολογικές είναι οι αποδιοργανωμένες οικογένειες, στις οποίες απουσιάζουν οι νόμοι που διέπουν την εσωτερική λειτουργία τους, αλλά και τη σχέση των μελών τους με την κοινωνία. Οι ρόλοι μέσα στην οικογένεια είναι συχνά συγκεχυμένοι (ανήλικοι δέρνουν παππούδες για τη σύνταξη), απουσιάζουν τα πρότυπα ήθους, υπάρχει άγνοια, ημιμάθεια.
Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε και σωματική κακοποίηση. Τα παιδιά από πολύ μικρά υφίστανται βαριές τιμωρίες, με αυθαίρετες εξηγήσεις. Συχνά είναι παιδιά παραμελημένα, αφρόντιστα από βρέφη, με τρομερές ελλείψεις (συναισθηματικές κ. ά.), καθώς δεν τους δίνεται το απαραίτητο πλαίσιο για να ωριμάσουν. Οι παράγοντες αυτοί εκθέτουν τα παιδιά στη σαγήνη της παρανομίας (ένα στερημένο παιδί πιθανόν θα κλέψει αυτό που του λείπει) και τα καθιστούν ευάλωτα στις προκλήσεις της παθολογίας του εξωτερικού περιβάλλοντος. Αυτά τα παιδιά θα εντοπίσει ο παιδεραστής, ο οποίος θα τα προσεγγίσει με μια διαδικασία συναισθηματική (και όχι με τη βία). Αυτά θα πλησιάσει ο μεγαλύτερος έφηβος ή ο ενήλικος κακοποιός που θα τα εισαγάγει στην παρανομία, αρχικά ως μικροβοηθούς».
Απουσιάζουν εντελώς οι θεσμοί πρόληψης
«Πίσω από την παραβατική συμπεριφορά ενός παιδιού κρύβονται ανάγκες που δεν ικανοποιήθηκαν και πόνος», λέει η κ. Κατερίνα Πούτου, κοινωνική λειτουργός και ιδρυτικό μέλος της Κοινωνικής Οργάνωσης Υποστήριξης Νέων «ΑΡΣΙΣ».
Ποιες είναι αυτές οι ανάγκες και γιατί δεν ικανοποιούνται; «Σήμερα, αυτονόητα για τις παλαιότερες εποχές «αγαθά», απαραίτητα για την ανάπτυξη των παιδιών, έχουν σχεδόν εκλείψει. Π.χ. ελάχιστοι είναι οι χώροι (κέντρα νεότητας κ. ά.), όπου τα παιδιά μπορούν να εκτονωθούν, να έρθουν σε συναλλαγή με μια ομάδα, να κατανοήσουν τους ρόλους της, να μάθουν τι θα πει αυτοσεβασμός και σεβασμός του άλλου. Από την άλλη, και οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια περιορίζονται, καθώς τείνει να χαθεί το σύστημα που διευκόλυνε τις κατανομές των ρόλων (η μαμά στη φροντίδα, ο μπαμπάς να δίνει το στίγμα για το τι επιτρέπεται και τι όχι κ.ά.). Το μοντέλο αυτό, καλό ή κακό, ήταν καθοριστικό για την ανάπτυξη των παιδιών, είτε μέσα από την αποδοχή είτε μέσα από την αμφισβήτηση. Παράλληλα έχουν δημιουργηθεί πολλές στρεβλώσεις αναφορικά με το πώς είναι οι σχέσεις, τι επιτρέπεται και τι όχι, με αποτέλεσμα νεαροί να δολοφονούν κοπέλες που είδαν σε καφετέρια επειδή δεν ανταποκρίθηκαν στα σεξουαλικά τους καλέσματα.»
Λιγότερες αντιστάσεις
Το παιδί που στερείται τη σχέση με τον γονιό θα δημιουργήσει στρεβλά πρότυπα για τη σεξουαλικότητα, τους ρόλους κ. ά., αντλώντας μοντέλα από τον πολιτισμό που καταναλώνει (τηλεοπτικά σίριαλ, ειδήσεις κ. ά.). Παράλληλα, έχει λιγότερες αντιστάσεις σε συλλογικά πρότυπα για τα οποία ευθυνόμαστε όλοι. Αναρωτηθήκαμε τι σκέφτονται οι μικροί μαθητές για τους αλλοδαπούς συμμαθητές τους κάθε 25η Μαρτίου και 28η Οκτωβρίου στον γνωστό καβγά για τη σημαία;».
Είναι ταξική η παιδική παραβατικότητα; «Όχι στην εκδήλωσή της, αλλά στην επαφή των παιδιών με την ποινική δικαιοσύνη», λέει ο παιδαγωγός κ. Νίκος Γαβαλάς, νομικός και ιδρυτικό μέλος της ΑΡΣΙΣ. «H τσιμπίδα του νόμου δύσκολα θα πιάσει το παιδί εύπορης οικογένειας που έχει τη συνδρομή δικηγόρου. Αντιθέτως, ένα παιδάκι με φτωχούς, περιθωριοποιημένους, αναλφάβητους γονείς δεν έχει στον ήλιο μοίρα. Μπορεί να μπει σε καθεστώς επιμέλειας ή να καταλήξει σε φυλακή ανηλίκων, οπότε το μέλλον του είναι προδιαγεγραμμένο: θα μπαινοβγαίνει στη φυλακή. Και επειδή είναι δύσκολο να αλλάξεις ένα 15χρονο παραβάτη (πόσω μάλλον όταν είμαστε ελλειμματικοί σε επίπεδο ειδικών μονάδων μέριμνας για τη στήριξή τους), η έμφαση πρέπει να δοθεί στην πρόληψη της ανήλικης παραβατικότητας. Είναι πιο εύκολο να βοηθηθεί ένας 10χρονος, εάν η πολιτεία διαθέτει θεσμούς και προγράμματα (σχολικό σύμβουλο, ψυχολόγο κ. ά.), στο πλαίσιο των οποίων μπορεί να αντιληφθεί κανείς έγκαιρα τα προβλήματα του παιδιού ή να το στηρίξει από την πρώτη εκδήλωση βίας».
Η ΒΙΑ ΓΕΝΝΑΕΙ ΒΙΑ
Συνολικά, φαίνεται πως υπάρχει μια σύνθετη σχέση μεταξύ της προσωπικότητας των γονέων και των προτύπων αλληλεπίδρασης στην οικογένεια, που οδηγεί σε δυσλειτουργική επικοινωνία, η οποία εντείνει περαιτέρω τα επιβαρυντικά χαρακτηριστικά της οικογενειακής δυναμικής, και τελικά κλιμακώνεται σε βία.
Σύμφωνα με μια θεωρία, ώς έναν βαθμό αυτά τα πρότυπα επικοινωνίας μεταδίδονται διαγενεακά σε παιδιά που έχουν πέσει θύματα βίας, και με αυτόν τον τρόπο διαιωνίζονται οι προϋποθέσεις της βίας, αυτή τη φορά με θύτες τα ίδια τα θύματα. Ως εκ τούτου, υπάρχει πραγματική ανάγκη για πρόληψη, ίσως μέσω ψυχολογικής εκπαίδευσης των γονέων ή μέσω έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας των παιδιών και των εφήβων που έχουν υποστεί ψυχολογικό τραύμα, με την ελπίδα ότι ο διαγενεακός φαύλος κύκλος της βίας μπορεί να σπάσει.
